Me më shumë se 60 vende ku jetojnë rreth 4.2 miliardë njerëz që mbajnë zgjedhje në vitin 2024, votimi do të zërë skenën qendrore në mbarë botën. Dhe ndërsa ata që kandidojnë për poste do të fokusohen padyshim në çështjet ekonomike si vendet e punës, inflacioni dhe kostoja e kujdesit shëndetësor, shumë pak do të fokusohen në ndoshta komponentin më të rëndësishëm të suksesit ekonomik: aktivitetin sipërmarrës.
Sipas Global Entrepreneurship Monitor, aktiviteti i përgjithshëm sipërmarrës (përqindja e popullsisë së rritur që ka ndërmarrë disa veprime drejt krijimit të një biznesi të ri vitin e kaluar, ose që janë pronarë-menaxherë të një biznesi aktiv më pak se 42 muajsh) varion sipas ekonomitë botërore. Jo vetëm që këto të dhëna ndryshojnë sipas vendit, por edhe në rajone brenda vendeve. Për shembull, në Shtetet e Bashkuara, shtatë nga 10 ofertat më të mëdha publike fillestare për kompanitë amerikane të mbështetura nga sipërmarrjet në vitin 2018 e kanë origjinën në Kaliforni.
Sipërmarrja është motori i zhvillimit ekonomik. Sipas The Guardian, me një prodhim të brendshëm bruto për frymë prej 128,308 dollarësh, banorët e Silicon Valley, Kaliforni, prodhojnë më shumë se çdo komb në planet. Gjysma e miliarderëve të botës jetojnë në Silicon Valley; një pjesë e konsiderueshme e pjesës së mbetur jeton në veri të zonës. Aspekte të mjedisit të jashtëm si përhapja e infrastrukturës teknologjike ose institucionet arsimore dhe kërkimore të klasit të lartë mund të ndihmojnë në zgjedhjen e vendndodhjes së sipërmarrësve ndërkombëtarë në fillimin e sipërmarrjeve të reja. Kështu, është e rëndësishme të kapërcehen boshllëqet në kushtet themelore për t’i bërë vendet sipërmarrëse.
Çfarë tjetër është bërë deri tani?
Duke njohur performancën e jashtëzakonshme të Silicon Valley, të tjerë janë përpjekur të imitojnë suksesin e saj në Shtetet e Bashkuara, përpjekjet e para serioze u kryen nga një konsorcium kompanish të teknologjisë së lartë në Nju Xhersi dhe Teksas në mesin e viteve 1960. Të udhëhequr nga laboratorët më të mirë të kërkimit, drejtuesit e biznesit vendosën të ndërtojnë institucione si Universiteti i Stanfordit për të plotësuar bazat e forta teknologjike të rajoneve. Megjithatë, mungesa e bashkëpunimit me industrinë për shkak të hezitimit të kësaj të fundit për të ndarë studiuesit e tyre më të mirë me një universitet nuk arriti të jepte rezultatin e dëshiruar.
Qeveritë po punojnë për të përsëritur Silicon Valley jashtë Shteteve të Bashkuara. Sipas Forumit Ekonomik Botëror, të paktën katër nga 13 kushtet e kornizës së Indeksit Kombëtar të Konteksit Sipërmarrës të GEM janë përgjegjësi e drejtpërdrejtë e qeverive kombëtare, të cilat mund të mbështesin drejtpërdrejt procesin e sipërmarrjes përmes ofrimit të burimeve dhe investimeve në kërkim dhe zhvillim.
Në Izrael, për shembull, qeveria ia doli të promovonte sipërmarrjen duke krijuar një industri të kapitalit sipërmarrës për të grumbulluar investime private dhe për të ndërtuar një nga fuqitë më të suksesshme të teknologjisë së lartë jashtë Shteteve të Bashkuara. Megjithatë, formula nga lart-poshtë e zgjedhjes së një industrie të nxehtë, ndërtimi i një parku shkencor pranë një universiteti kërkimor, krijimi i një pishinë VC dhe sigurimi i subvencioneve për industritë e zgjedhura në qindra rajone të tjera anembanë botës, nuk ka arritur të rikrijojë të njëjtën magji.
Pra, çfarë e bën një vend sipërmarrës?
Një mjedis i favorshëm për inovacion përfshin aspekte të favorshme të peizazhit politik, ekonomik dhe socio-kulturor. Një sistem politik demokratik nxit sipërmarrjen private dhe krijimin e pasurisë, ndërsa një sistem komunist i planifikuar nga qendra e pengon atë. Niveli i zhvillimit ekonomik ndikon në motivimin për sipërmarrje. Për GEM, mesatarisht 35 për qind e sipërmarrësve në ekonomitë me të ardhura të ulëta janë sipërmarrës të domosdoshëm që fillojnë për shkak të pakënaqësisë ose mungesës së opsioneve konvencionale të punës sesa për të shfrytëzuar një mundësi. Dimensionet e Hofstede të kulturës “kombëtare” përcaktojnë gjithashtu shkallën e sipërmarrjes. Në të vërtetë, rrjetet profesionale midis drejtuesve të fakultetit dhe industrisë dhe kultura e marrjes së rrezikut dhe mësimit nga dështimi i kanë dhënë Silicon Valley një avantazh unik në krahasim me grupimet e tjera rajonale edhe brenda Shteteve të Bashkuara, si Bostoni.
Pavarësisht nga disa përgjithësime të mundshme, krahasimet e drejtpërdrejta të mjedisit ndërkombëtar për sipërmarrjen janë komplekse.
Së pari, secila ekonomi ka profilin e saj që përfshin si mundësitë ashtu edhe sfidat. Ndërsa një ekonomi e fortë premton mirë për Japoninë, për shembull, për sa i përket disponueshmërisë së burimeve mbështetëse për aktivitetin fillestar në fazat e hershme, një kulturë kolektiviste që penalizon iniciativën sipërmarrëse Mars për marrjen e rrezikut.
Së dyti, qëllimet e sipërmarrjes ndryshojnë në vende të ndryshme. Ndërsa inovacioni në ekonomitë e zhvilluara është shpesh sinonim i sipërmarrjes teknologjike, ajo në ekonomitë në zhvillim si Azia dhe Afrika shpesh shoqërohet me inovacionin social. Së treti, aktiviteti sipërmarrës manifestohet në nivele të ndryshme, veçanërisht kur kushtet e jashtme për ndërmarrjet e zakonshme janë larg të qenit ideale. Ndërsa bizneset fillestare të pavarura shpesh studiohen dhe analizohen më së shumti në Perëndim, sipërmarrja në vendet kolektiviste aziatike si Kina merr formën e organizatave të mëdha dhe bizneseve familjare.
Pra, çfarë mund të bëhet për t’i bërë vendet sipërmarrëse?
Së pari, qeveritë duhet të pranojnë se asnjë madhësi nuk i përshtatet të gjithëve. Është e rëndësishme të shqyrtohet çdo kontekst kombëtar ose rajonal përpara se të përsëritet verbërisht një ekosistem i huaj. Së dyti, ndërkohë që mund të jenë të nevojshme iniciativa si krijimi i universiteteve kërkimore ose dhënia e mbështetjes financiare për të nisur sipërmarrje të reja, ato nuk janë të mjaftueshme. Infrastruktura mbështetëse si inkubacioni, rrjetet sociale dhe teknologjitë e informacionit dhe komunikimit nevojiten për të rritur sipërmarrjet e reja. Hapja ndaj migrimit të brendshëm dhe të kthimit mund të ndihmojë në tërheqjen e talenteve për të identifikuar dhe shfrytëzuar mundësitë dhe për të ndërtuar rrjete globale pavarësisht nga gjeografia.
E ndërlidhura, dhe ndoshta më kritike, është nevoja për të krijuar një kulturë të favorshme për inovacion. Një kulturë që vë në pikëpyetje, sesa pranon, status quo-në dhe shpërblen, në vend që të penalizojë, marrjen e rrezikut dhe eksperimentimin është e nevojshme për të rrënjosur besimin për krijimin e sipërmarrjeve të reja.
Ndërsa edukimi i hershëm mund të kushtëzojë mentalitetet, një lente barazie dhe diversiteti në investim dhe në ndërtimin e ekipit mund të çojë në identifikimin e problemeve të gamës së gjerë dhe mobilizimin e një sërë burimesh për të adresuar ato probleme për t’i bërë vendet tona me të vërtetë sipërmarrëse.
Sarika Pruthi është profesoreshë e asociuar e sipërmarrjes në Kolegjin Lucas & Shkollën e Diplomuar të Biznesit, Universiteti Shtetëror i San Jose, dhe një bashkëpunëtore e zërave publikë me Projektin OpEd.